Współcześnie posiadanie polskiego obywatelstwa wydaje się być oczywistym faktem, ponieważ większość z nas nabyła go automatycznie wraz z narodzeniem. Jednak ponad sto lat temu, gdy Polska dopiero odzyskała niepodległość po latach zaborów, sytuacja była zupełnie inna. Politycy musieli podjąć decyzję, komu przysługuje obywatelstwo polskie bez konieczności wypełniania formalności, kto musi udowodnić swoją polskość, a kto nie powinien być uznawany za obywatela II Rzeczypospolitej.
Komu przysługiwało polskie obywatelstwo
Pierwsza po okresie zaborów ustawa o obywatelstwie polskim weszła w życie 31 stycznia 1920 roku.
Jedną z najważniejszych zasad ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 roku był ustanowiony w art. 1 zakaz posiadania podwójnego obywatelstwa. Oznaczało to, że osoby posiadające obywatelstwo polskie nie mogły jednocześnie posiadać obywatelstwa innego państwa. Takie rozwiązanie miało na celu zwiększenie jedności i lojalności wobec Polski.
W art. 2 określono zasady, komu przysługiwało polskie obywatelstwo w dniu wejścia w życie ustawy. Zgodnie z tym przepisem, każda osoba bez względu na płeć, wiek, wyznanie i narodowość mogła otrzymać polskie obywatelstwo, pod warunkiem, że spełniała jedno z poniższych kryteriów:
1. była osiedlona na terenie Państwa Polskiego.
Osoba uważana była za osiedloną w Polsce, jeśli:
dla mieszkańców byłej Kongresówki - była zapisana lub miała prawo być zapisanym do ksiąg stałej ludności Królestwa Polskiego;
dla mieszkańców byłego zaboru austriackiego - miała prawo swojszczyzny* w jednej z gmin na terenie Polski, która stanowiła poprzednio część składową Austro-Węgier;
dla mieszkańców byłego zaboru pruskiego - miała już przed 1 stycznia 1908 roku stałe miejsce zamieszkania na terenie Polski, które stanowiło poprzednio część składową Prus Niemieckich z tytułu obywatelstwa niemieckiego;
dla mieszkańców pozostałych ziem byłego zaboru rosyjskiego - była zapisana do gminy miejskiej lub wiejskiej lub do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, które wchodziły w skład obecnego Państwa Polskiego;
*swojszczyzna - prawo przynależności obywatela do gminy w Cesarstwie Austro-Węgierskim.2. urodziła się na terenie Państwa Polskiego;
3. przysługiwało jej polskie obywatelstwo na mocy traktatów międzynarodowych.
W art. 3 przewidziano specjalny tryb uzyskania polskiego obywatelstwa dla osób, które powróciły do kraju po wejściu w życie ustawy. Osoby pochodzenia polskiego, które były obywatelami innych państw, oraz ich potomkowie, mogli zostać uznani za obywateli Polski, jeśli złożą w urzędzie administracyjnym miejsca zamieszkania dowody pochodzenia polskiego oraz oświadczenie o chęci posiadania polskiego obywatelstwa i zrzeczeniu się obywatelstwa innego państwa. Ten tryb miał niebagatelne znaczenie dla osób narodowości polskiej, które w dniu wejścia w życie ustawy tj. 31 stycznia 1920 r. zamieszkiwały poza ziemiami, które ostatecznie weszły w skład II Rzeczypospolitej.
Warto pamiętać, że w 1920 roku Polska dopiero walczyła o ustalenie swoich granic, co wpłynęło na losy wielu Polaków. Zmieniające się granice i terytoria spowodowały, że wiele osób polskiej narodowości znalazło się poza granicami kraju i nie przysługiwało im polskie obywatelstwo. Pomimo uchwalenia ustawy o obywatelstwie polskim, wiele z tych osób nie otrzymało automatycznie polskiego obywatelstwa w chwili wejścia ustawy w życie. Musiały one starać się o obywatelstwo w późniejszym czasie droga urzędową.
Przykład: Osoba uważająca się za Polaka, mieszkała na Podolu do lipca 1920 roku. Wtedy właśnie, z obawy przed najazdem Bolszewików, uciekła w głąb Państwa Polskiego. Taka osoba nie posiadała obywatelstwa polskiego, bo ani nie urodziła się na terenie Polski, ani nie nabyła go w dniu wejścia ustawy. W takiej sytuacji musiała ubiegać się o obywatelstwo we właściwym urzędzie.
Nabycie i utrata polskiego obywatelstwa
W kolejnych artykułach ustawy omówiono sposoby nabycia obywatelstwa po 31 stycznia 1920 r. Mianowicie, obywatelstwo nabywało się przez:
urodzenie - dzieci ślubne otrzymywały obywatelstwo ojca, a nieślubne - matki;
uprawnienie, uznanie lub przysposobienie - dziecko nie mające 18 lat mogło przyjąć obywatelstwo “nowego”, adoptującego go rodzica;
zamążpójście - dotyczyło tylko kobiet - obywatelstwo polskie nabywała cudzoziemka, która wyszła za Polaka;
nadanie - cudzoziemiec mógł uzyskać obywatelstwo po złożeniu wniosku oraz spełnieniu ściśle określonych kryteriów (nieposzlakowany tryb życia, przebywanie w Polsce minimum 10 lat, posiadanie środków na utrzymanie rodziny, znajomość języka polskiego);
przyjęcie urzędu publicznego lub przyjęcie do służby wojskowej w Państwie Polskim.
Czy można było utracić polskie obywatelstwo
W art. 11 ustawy przewidywano możliwość utraty polskiego obywatelstwa na dwa sposoby. Pierwszym sposobem było nabycie obcego obywatelstwa, a drugim przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody polskich władz. Utrata obywatelstwa odnosiła się nie tylko do osoby tracącej obywatelstwo polskie, ale także do jego żony oraz dzieci w wieku do lat 18.
Gdzie szukać dokumentacji dotyczącej obywatelstwa
Szukając dokumentacji dotyczącej obywatelstwa polskiego, należy zwrócić uwagę na trzy instytucje, które zajmowały się sprawami związanymi ze stwierdzeniem, nadaniem, zrzeczeniem i utratą obywatelstwa polskiego. Były to:
Starostwa powiatowe - zajmowały się m.in. wydawaniem decyzji o nadaniu lub utracie obywatelstwa polskiego na najniższym szczeblu;
Urzędy wojewódzkie - pełniły funkcję wyższego stopnia w stosunku do starostów, mogły unieważniać ich decyzje i rozpatrywały odwołania
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych - było organem najwyższego stopnia w sprawach obywatelstwa, nadzorowało działalność urzędów wojewódzkich
Chcąc znaleźć dokumentację związaną z obywatelstwem polskim, należy skontaktować się z właściwymi miejscowo archiwami państwowymi, które przechowują dokumentacje starostw powiatowych oraz urzędów wojewódzkich. W przypadku zasobu MSW, należy szukać ich w Archiwum Akt Nowych. Można również skorzystać ze strony szukajwarchiwach.gov.pl, choć skanów dotyczących obywatelstwa jest niewiele.
Istnieje ważny powód, dla którego warto poświęcić czas na badanie dokumentacji związanej z uzyskiwaniem lub utratą obywatelstwa polskiego. Warto zaznaczyć, że składane wnioski o obywatelstwo polskie zawierają często ręcznie spisane życiorysy napisane przez same zainteresowane osoby, które dodatkowo uzupełniają je o cenne informacje dotyczące ich życia. To właśnie te osobiste opisy stanowią niezwykłe źródło wiedzy, pozwalając nam spojrzeć na historię z bliska i z perspektywy samych zainteresowanych. Takie dodatkowe informacje, przekazywane z pierwszej ręki, mogą dostarczyć nam unikalnych spostrzeżeń oraz wzbogacić naszą wiedzę o przodkach i ich doświadczeniach.
Należy także pamiętać, że opisana ustawa obowiązywała w Polsce aż do 1951 roku, przez co jej przepisy miały istotne znaczenie dla losów naszych przodków w okresie wojny i powojennej odbudowy kraju. Dlatego poszukiwanie informacji na temat obywatelstwa może przynieść nie tylko lepsze zrozumienie naszej tożsamości, ale również rzucić światło na nieznane wcześniej fragmenty historii naszej rodziny. Badanie dokumentów związanych z obywatelstwem pozwala nam zanurzyć się w przeszłość i uchwycić te małe, ale istotne detale, które tworzą naszą historię. To jak odkrywanie skarbów, które pozwala nam lepiej zrozumieć nasze korzenie i budować więź z przeszłością.
"Będąc pod względem przynależności Państwowej zaliczany do obywateli Rosji, a niniejszym zrzekając się posiadanego obywatelstwa, śmiem prosić Starostwo o uznanie mię na to, że jestem Polskiego pochodzenia za obywatela Państwa Polskiego i wydania mi o tem odnośnego zaświadczenia.
Urodziłem się 1 maja 1896 r. we wsi Słobódka, powiatu Urzyckiego na Podolu z ojca […] wyznania prawosławnego i matki […] – Polki, wyznania rzymsko-katolickiego. Okrzczony zostałem w cerkwi Prawosławnej jedynie dlatego, ze tego wymagało prawo ówczesnej Rosji.
Wychowany jednak przez matkę w duchu Polskim uważam się za jednostkę narodowości Polskiej […].
Z zawodu jestem urzędnikiem pocztowym i do lipca 1920 r., to jest do chwili mojego przyjazdu do Polski, pracowałem w urzędzie pocztowym w Płoskirowie na Podolu, oraz Dyrekcji w Kamieńcu Podolskim i Winnicy, skąd we wspomnianym czasie uciekłem do Polski.
Ponieważ wyjazd odbywał się w warunkach bardzo trudnych, a także bardzo spiesznych (w ciągu zaledwie kilku godzin), nie zdążyłem wydostać z Dyrekcji metryki urodzenia i wyciągu z ksiąg ludności, na podstawie których mógłbym dowieść, że pochodzę z rodziny Polskiej […]".
Czy powyższe informacje mogą być przydatne w Twoich poszukiwaniach genealogicznych?
- 0%Tak, chętnie poszukam podobnych dokumentów.
- 0%Tak, mam już w swoich zasobach podobne wnioski.
- 0%Nie, nie mam wiedzy o takiej sytuacji w mojej rodzinie.
- 0%Nie, ale chętnie skorzystam z podpowiedzi!
You can vote for more than one answer.