...nie, nie chodzi nam o szukanie członków rodziny na Facebooku czy Naszej Klasie :)
Zapewne nie każdy ma świadomość, że XXI wiek umożliwił prowadzenie badań genealogicznych bez wielogodzinnych wizyt w archiwach, ślęcząc nad stosem rozpadających się ksiąg. Obecnie można zostać genealogiem rodzinnym praktycznie bez wychodzenia z domu. Szczególnie dzięki digitalizacji i indeksacji:
Digitalizacja sprowadza się do skanowania starych ksiąg (np. aktów stanu cywilnego) i ich udostępniania online. Indeksacja to proces polegający na wyciąganiu z poszczególnych aktów stanu cywilnego najważniejszych informacji takich jak imię i nazwisko osoby której ten akt dotyczy, dane innych uczestników czynności, miejsce i data dokonania zdarzenia itd. W najnowszym wpisie postaramy się wyjaśnić, jak korzystać z dostępnych w Internecie baz indeksów i zdigitalizowanych ksiąg oraz pokazać, w jaki sposób wzajemnie się one uzupełniają. Skorzystamy tu z konkretnych przykładów na potwierdzenie opisywanych czynności.
Do dzieła!
Co znajdziesz w Genetece?
Największą w Polsce bazą zawierającą indeksy metryk stanu cywilnego jest Geneteka. Jej zasoby przekroczyły już 30 milionów indeksów i ciągle się powiększają.
Warto sobie uświadomić, że ze względu na obowiązujące przepisy, akty urodzeń mogą być udostępniane publicznie dopiero po 100 latach od ich sporządzenia, natomiast akty ślubów i zgonów - po 80 latach. Z tego względu w zasobach Geneteki nie ma aktów urodzeń powstałych po 1920 roku oraz aktów małżeństw i zgonów wytworzonych po 1940 roku.
W praktyce oznacza to tyle, że nie znajdziesz w Genetece indeksów swoich rodziców czy (w wielu przypadkach) dziadków. Efektywne poszukiwania umożliwi dopiero posiadanie wiedzy na temat pradziadków.
Pamiętaj! Upływ ustawowych 80 lub 100 lat nie oznacza, że akt od razu pojawi się w Genetece. Najpierw urząd posiadający akt musi przekazać go do właściwego archiwum. Potem archiwum lub osoba prywatna musi taki akt sfotografować i udostępnić go online. Dopiero po tej czynności możliwa jest indeksacja i wprowadzenie indeksu do Geneteki. Cały proces może trwać nawet kilka lat.Skorzystaj z wiedzy o rodzinie (lub ją skompletuj)
Do rozpoczęcia poszukiwań przy użyciu Geneteki potrzebne jest posiadanie wiedzy początkowej. Bez tego nie będziesz wiedzieć kogo i gdzie szukać :) Najłatwiej zdobyć ją po rozmowach z rodziną. Pytajcie o wszystko, co przyjdzie Wam do głowy: o imiona, nazwiska, nazwy miejscowości, lata życia (nawet bardzo orientacyjne), rodzeństwo danej osoby - to wszystko może być bardzo pomocne. Jeśli tą drogą zdobędziesz podstawowe dane - to całkiem sporo, jak na początek!
Jeśli jednak ta metoda zawiedzie lub nie masz możliwości uzyskania informacji tą drogą, spróbuj drogi urzędowej i wystąp o koperty dowodowe (pisaliśmy o nich tutaj) albo o odpisy aktów stanu cywilnego Twoich nieżyjących dziadków bądź pradziadków. Tam znajdziesz imiona ich rodziców oraz nazwy miejscowości, w których się urodzili.
PS: Informacje możesz uzyskać także w parafii, na terenie której żyli lub są pochowani.
Ustal parafię
W Genetece indeksy są sortowane według parafii, więc jeśli zdobędziesz wiedzę o miejscowościach z jakich pochodzą Twoi przodkowie, musisz ustalić do jakiej konkretnie parafii one należały. Jeśli chcesz odszukać w Genetece informacje na temat np. swojego pradziadka, spróbuj ustalić w pierwszej kolejności, gdzie urodził się lub został ochrzczony Twój dziadek/babcia. Bardzo prawdopodobne, że Twoi pradziadkowie w danym czasie mieszkali w tej samej parafii.
Aby ustalić konkretną parafię, możesz skorzystać z dwóch najpopularniejszych sposobów:
Użyj wyszukiwarki Google.
Przykład: Wiedzieliśmy, że dziadek męskiej połowy naszego duetu urodził się w Leśniewie. Na początku, przy użyciu Google sprawdziliśmy gdzie znajduje się wspomniane Leśniewo. Okazało się, że miejscowość leży w gminie Karniewo - tam też znajduje się parafia.Sprawdź nazwę miejscowości w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego - w haśle dotyczącym tej miejscowości będzie podana parafia, do jakiej należała ta miejscowość.
Dostosuj opcje wyszukiwania w Genetece i szukaj!
Skoro posiadasz już pierwsze, wyjściowe informacje, możesz rozpocząć przygodę z Geneteką!
Na początek wpisz dane poszukiwanego przodka (nazwisko, imię, parafia). Jeśli posiadasz potwierdzone informacje, spróbuj zawęzić wyniki wyszukiwania w Genetece do konkretnych lat - zmniejszy to liczbę indeksów do przejrzenia, zwłaszcza w przypadku osób z popularnymi nazwiskami. W przeciwnym razie uzbrój się w cierpliwość - przed Tobą wiele indeksów do przeanalizowania...
Zwróć uwagę na opcję “Wyszukaj również w pobliskich parafiach”. Nasi przodkowie, w zależności od sytuacji życiowej i zawodowej, często zmieniali miejsca zamieszkania. Zwykle jednak byli raczej mało mobilni i zazwyczaj całe życie spędzali na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. Przeprowadzka do sąsiedniej wsi często mogła oznaczać zmianę parafii.
Wybierz także rodzaj aktu, który Cię interesuje - akt urodzenia, małżeństwa lub zgonu. Z tych trzech dokumentów rekomendujemy znalezienie aktu małżeństwa. Zwykle zawiera najwięcej informacji o naszym przodku (a także jego rodzinie!). Biorąc ślub nasi przodkowie musieli przedstawić własne akty chrztów, więc informacje zawarte w ich metrykach małżeństw najczęściej są bardziej precyzyjne, niż te zawarte w innych typach aktów.
Przykład: Do tej pory udało nam się ustalić imię, nazwisko i parafię, w której mieszkał nasz pradziadek. Wpisaliśmy w wyszukiwarce Geneteki imię i nazwisko pradziadka, wybraliśmy z listy wcześniej znalezioną parafię Karniewo. Dodatkowo zawęziliśmy wyszukiwanie do lat 1880-1920 - wiemy, że w tych latach orientacyjnie powinien urodzić się oraz wziąć ślub pradziadek. Dodatkowo wybraliśmy opcję “Wyszukaj również w pobliskich parafiach (15km)". Dzięki temu, mimo popularnego nazwiska (Zakrzewski), otrzymaliśmy tylko kilkanaście, a nie kilkaset indeksów do przeanalizowania.
Dotrzyj do rękopisu dokumentu
Jeśli udało Ci się znaleźć ważny dla Ciebie indeks - to już połowa sukcesu! Zwykle do indeksów w Genetece są dołączone skany rękopisów, które stanowią prawdziwą pamiątkę i dowód wydarzenia, które odszukałeś. Może się jednak okazać, że szukany indeks nie zawiera załącznika. Wtedy koniecznie odszukaj go w innych źródłach. Oryginał/skan aktu pozwoli Ci zweryfikować, czy znaleziony indeks dotyczy Twojego przodka, a także dostarczy Ci dodatkowych informacji, które nie zostały uwzględnione w indeksie (np. status społeczny, wykonywany zawód, pobyt na wojnie czy za granicą). Czasem na marginesach znajdziecie ręcznie dopisane przez urzędników adnotacje m.in. o ślubie, zmianie nazwiska czy zgonie osoby, której ten akt dotyczy.
Kreatywnie wykorzystuj informacje z metryk...
Każdy zdobyty akt warto dokładnie przeczytać. Zawarte w nim informacje nieraz posuną do przodu Twoje poszukiwania.
W akcie ślubu zazwyczaj powinien być podany wiek i miejsca urodzenia młodych. Na podstawie tych informacji ustalisz, w jakiej parafii i pod jakim rokiem szukać ich metryk urodzeń.
Jeśli już wiesz, gdzie urodzili się młodzi, to koniecznie sprawdź, czy ich rodzice brali ślub w tej samej parafii. Być może zdobędziesz metrykę ślubu rodziców, a tam będą z kolei dane ich rodziców. W ten sposób możesz wywołać efekt domina i szybko odkryjesz kolejne pokolenia do Twojego drzewa genealogicznego.
Jeśli w akcie ślubu przed imieniem i nazwiskiem rodzica osoby biorącej ślub użyto słowa "niegdy", oznacza to tyle, że rodzic w chwili ślubu już nie żyje.
Jeśli w jakimś akcie jest podane tylko imię matki przodka, to prawdopodobnie był on dzieckiem nieślubnym.
...i bądź podejrzliwy
Pamiętaj, że metryki mogą zawierać najróżniejsze błędy. Dlatego ważna jest ich weryfikacja i krytyczne podejście do zawartych w nich treści.
Normalne i często spotykane są błędy w nazwiskach - były one zapisywane ze słuchu, więc pomylenie np. Bylickiego z Balickim nie powinno Was dziwić.
Może się zdarzyć, że np. Jan Grono i Jan Gronowski to ta sama osoba. Dodawanie koncówki -ski do nazwiska było stosunkowo częste.
W aktach urodzeń wiek rodziców często był podawany orientacyjnie. Mężowie miewali tendencję do ukrywania faktu posiadania starszej od siebie żony :)
Akty zgonu niekiedy mogą zawierać błędne informacje (zwłaszcza co do wieku zmarłego lub imion jego rodziców) - śmierć często zgłaszały osoby postronne.
Jeśli nie możesz znaleźć metryki, któregoś z przodków, spróbuj wyszukać go pod panieńskim nazwiskiem matki. Być może był nieślubnym dzieckiem, a później przybrał nazwisko ojca.
Sprawdź stan indeksacji
Na każdym etapie przeszukiwania bazy zwracaj uwagę na biało-zielony pasek, oś czasu. Jest to stan indeksacji parafii, w której szukasz dokumentów. Zielony kolor oznacza zaindeksowanie danego okresu w bazie, biały przeciwnie - oznacza jego brak. Wiele parafii w Genetece posiada tzw. luki czasowe, w których dokumenty z danego okresu nie zostały zaindeksowane.
Na poniższym przykładzie oznacza to, że jeszcze nie zaindeksowano aktów małżeństw m.in. z lat 1742-1746 czy 1911-1912.
Nie oznacza to jednak, że tych dokumentów nigdzie nie ma. To jest moment, w którym musisz chwilowo porzucić Genetekę na rzecz innych źródeł ze skanami ksiąg. Może się okazać, że akty Twoich przodków znajdują się właśnie w tych lukach!
Jak znaleźć brakujące metryki na podstawie indeksu?
Jeśli nie znajdziesz interesującego Ciebie aktu w Genetece, warto sprawdzić skany ksiąg metrykalnych w innych źródłach.
Jednym z przykładów jest Genbaza - strona zawierająca zdigitalizowane skany ksiąg stanu cywilnego z kilku polskich archiwów. Jest to niezwykle cenne źródło informacji genealogicznej, zwłaszcza dla osób posiadających przodków na Mazowszu.
Na początku znajdź w Genbazie miejscowość, w której poszukujesz dokumentów. Aby sprawdzić księgi z parafii, która nas interesuje musisz wiedzieć, w którym Archiwum Państwowym znajdują się obecnie te księgi. To nic trudnego - wystarczy odszukać pobliskie archiwum dla tej miejscowości (1, 2). Pod kategorią archiwum (AP_nazwamiejscowości) znajdziesz zaksięgowane miejscowości - poszukaj tej, która Cię interesuje (3).
Przykład: na potrzeby naszych poszukiwań sprawdziliśmy, czy Genbaza posiada zdigitalizowane księgi z miejscowości Krasne z brakujących lat. Jako, że Krasne położone jest w woj. mazowieckim, niedaleko Ciechanowa, wybraliśmy Archiwum w Mławie, które jest właściwe miejscowo dla okolic Ciechanowa.
PAMIĘTAJ: Genbaza to nie jedyne źródło tego typu. Na podobnej zasadzie funkcjonują serwisy typu Szukajwarchiwach czy FamilySearch. Jeśli Genbaza okaże się być niewystarczająca - sięgnij po te źródła!
Przeszukaj skany księgi
Gdy dotrzesz do księgi z poszukiwanego przez Ciebie rocznika - sprawdź najpierw skorowidze znajdujące się na końcu każdej księgi. Skorowidz w tym przypadku to nic innego jak spis osób, które urodziły się, wzięły ślub lub zmarły w danym roku. To zdecydowanie przyspiesza poszukiwania - ułatwia w miarę szybkie znalezienie nazwisk bez przeglądania całej treści.
Oto najważniejsze wskazówki, jakie możecie wykorzystać przy przeglądaniu baz dostępnych w Internecie. Pamiętajcie jednak, że każdy case jest wyjątkowy. W niektórych przypadkach możecie odnaleźć kilka pokoleń nawet jednego wieczoru, w innym jednak natrudzicie się w poszukiwaniu choćby jednego dokumentu.
Tak czy tak - satysfakcja po dotarciu do nowych informacji jest gwarantowana!
Wypróbujcie wszystkie tipy i dajcie znać, czy udało się Wam coś znaleźć. Jeśli macie jakieś pytania lub potrzebujecie pomocy - dajcie znać! Z przyjemnością Wam pomożemy :)
Powodzenia, trzymamy kciuki!